15 I. Mustafa (1617 – 1618 / 1622 – 1623)

Padişah I. Mustafa (1617 – 1618 / 1622 – 1623)

15. I. Mustafa (1617 – 1618 / 1622 – 1623)
I. Mustafa (Osmanlı Türkçesi: مصطفى الأول) (d. 1591 Manisa > – ö. 20 Ocak 1639, Topkapı Sarayı, İstanbul), 15. Osmanlı padişahı ve 94. İslam halifesidir. Akli dengesi bozuk olan I. Mustafa’nın ilk saltanatı 96 gün, ikinci saltanatı ise 1 yıl 3 ay 22 gün sürdü. Psikolojik rahatsızlığının zamanla geçeceğini savunanların ısrarıyla padişah yapıldı. Menfaatlerini I. Mustafa’nın padişahlığının devamında gören kimseler, onun keramet sahibi bir veli olduğunu iddia ediyordu. Aklî zayıflığı nedeniyle padişahlık yapamayacağı anlaşılan I. Mustafa’nın tahttan indirilmesi sağlandı. Bulunduğu odanın kapıları üstüne kapatılarak hapsedilen I. Mustafa’nın yerine II. Osman tahta çıkarıldı. I. Mustafa’nın ikinci kez tahta oturması ise II. Osman’ın öldürülmesiyle sonuçlanan ayaklanma ile oldu.

Hayatı

Babası Sultan III. Mehmed’tir. I. Mustafa’nın Abaza asıllı olan annesinin ismi kesin olarak bilinmemektedir. I. Ahmed tahta çıktığında tek erkek kardeşi olarak bulunan Mustafa’nın hayatına dokunulmadı. Ayrıca III. Mehmed’in on dokuz kardeşini öldürtmesinin halk tarafından nefretle karşılanmış olmasının da öldürülmemesinde bir etkisi vardı. Osmanlı tarihinde ilk defa padişahlığın babadan oğla geçmesi kuralını bozarak kardeşinin arkasından tahta çıkmış olan padişah olması özelliğini taşır.

Padişahlığı Öncesi

I. Mustafa’nın tahta çıkması ve öldürülmemesi üzerindeki genel kanı kendisinden birkaç yaş büyük olan kardeşi Ahmed’in on dört yaşında tahta çıkması üzerine Osmanlı hânedanın geride kalan tek erkek üyesi olması ve yeni padişahın henüz bir erkek çocuğu bulunmadığından da hayatına dokunulmadığı şeklindedir. İstanbul içinden geçerken, Handan Valide Sultan’ın alayına denk gelen bir balyosun raporuna göre de öldürüleceği lafının sürekli konuşulduğu söylenmektedir. Bu dedikodular ve baskı yüzünden hayatı boyunca ölüm korkusu yaşamış ve bu durum akli dengesini yitirmesine yol açmıştır. Handan Sultan ölümüne kadar I. Mustafa’nın öldürülmesine engel oldu. Onun vefatından sonra Sultan Ahmed’in çocukları olunca öldürülmesi fikri yeniden akla geldiyse de devlet adamları Şehzade Mustafa’nın hasta ve zararsız olduğu hakkında padişahı ikna ettiler.

Bunu da oku :  Osmanlı İmparatorluğu duraklama dönemi

İlk Saltanat

I. Ahmed öldüğünde en büyük oğlu (Mahfiruz Hatice Sultan’dan doğma) Genç Osman 13 yaşında olduğu için, hanedanın en kıdemli erkek üyesi olması bakımından, I. Mustafa’nın tahta çıkarılmasına karar verildi. Sultan I. Mustafa ağabeyi Sultan I. Ahmed’in vefatı üzerine 22 Kasım 1617’de hanedanın en yaşlı mensubu olarak tahta geçti. Osmanlı padişahlarının on beşincisi olan I. Mustafa devlet meseleleri ile ilgilenmediğini ifade ederek saltanatı kabul etmediyse de bu durum, devlet erkânı tarafından göz önüne alınmadı. Ancak gerçekten I. Mustafa devlet işleri ile ilgilenmeyip, devlet işlerini ehline teslim etmek istedi. Nitekim tahta çıktıktan 96 gün sonra 26 Şubat 1618 günü tahttan indirildi, yerine II. Osman geçti. Ancak yenilik taraftarı olmayanların tahrikleri neticesinde isyan eden yeniçerilerin 19 Mayıs 1622’de II. Osman’ı tahttan indirdiler.

İkinci Saltanatı

Genç Osman’ın isyancılar tarafından öldürülmesiyle I. Mustafa tekrar tahta çıktı. Bu sırada sultan II. Osman’ın veziriazam Kara Davut Paşa tarafından şehit ettirilmesi büyük karışıklıklara sebep oldu.

I. Mustafa, Davut Paşa’yı azletti ancak isyanlar durmadı. İstanbul’da oluşan karışıklıklar ve Anadolu’da meydana gelen isyanlar, Osmanlı Devleti’nin başında devlet işlerinden anlayan ve bunu yapmak isteyen bir padişahın bulunmasını gerekli kılıyordu. Şeyhülislâm Yahya Efendi ve devlet erkânı, I. Mustafa’nın yerine IV. Murad’ın geçmesi konusunda karara vardı.

I. Mustafa 1,5 yıl daha hüküm sürdükten sonra akıl sağlığı bozuk olduğu için 10 Eylül 1623 tarihinde şeyhülislam’ın fetvası ile tekrar tahttan indirilip yerine 11 yaşındaki diğer yeğeni ve Kösem Sultan’ın oğlu olan IV. Murat geçirildi. I. Mustafa, annesinin ve Kızlar ağasının özendirmelerine rağmen kadınlara ilgi ve alaka duymamış ve çocuğu olmamıştır.

Bunu da oku :  21 II. Ahmed (1691 – 1695)

Sultan I. Mustafa tahttan indirildikten sonra 15 yıl daha yaşadı. 20 Ocak 1639 günü Topkapı Sarayı’nda geçirdiği bir sara krizi nedeniyle öldüğü sanılmaktadır. Bir rivayete göreyse IV. Murad’ın emriyle öldürülmüştür. Ayasofya Camii’nde Roma döneminde vaftizhane olarak kullanılan yapıya defnedilmiştir.

Fatih Camii Olayı

Osmanlı vezîriâzamı Mere Hüseyin Paşa, seyitlerden olduğu söylenen bir kadıyı dövdürmesi üzerine ulema ve tarikat şeyhlerinin tepkisiyle karşılaştı. 1623’te Fatih Camii’nde toplanan ulema, onun kafir olduğunu ileri sürdü ve kanının helal olduğu belirtildi. Yönetime karşı tepki gösteren çok sayıda Müslüman din adamı Fatih Camii’nde toplanarak isyan etti. Başlangıçta uzlaşılmaya çalışılan Fatih Camii’ndeki toplanan din alimlerinin derhal dağıtılması için saraydan karar çıktı. Dönemin vezîriâzamı Mere Hüseyin Paşa’nın verdiği emir ile isyan bastırılmak istenince, askerler yola koyuldular. Bu durumu öğrenen Fatih Camii’nde toplananlardan birçoğu çeşitli sebepler ileri sürerek oradan ayrılarak dağıldılar. Askerler isyan yerine vardıklarında orada namaz için bulunan ve isyanla ilgisi olmayan halk dahil olmak üzere din adamlarını öldürdüler. Cesetleri ise lağım ve kuyulara atıldı.

Bunu da oku :  19 IV. Mehmed (1648 – 1687)

Kişiliği

İki defa tahta çıkan I. Mustafa denizdeki balıklara altın atıyor, karşısına çıkanlara para dağıtıyordu. Saltanat hazinesini boşaltacak bir hale getiren bu davranışları ile dikkat çekiyordu. Üstelik bir defasında oturduğu köşkün önünde orta oyunu oynatıp seyrederken oyunculardan birini çok beğendiği için ona, saray hazinesinin en kıymetli mücevherlerini pencereden atmıştı. I. Mustafa zamansız sokağa çıkıyor, etraftakilere para dağıtıyor, divan toplantı halindeyken içeri girerek vezirlerin kavuklarını çıkarıp yuvarlıyor, oturduğu köşkün önünde aynısını art arda tekrarlatarak orta oyunu oynatıp pencereden seyrediyordu.

Popüler kültürdeki yeri

2015 yılından itibaren yayınlanmakta olan Muhteşem Yüzyıl Kösem adlı Türk dizisinde çocukluğunu Alihan Türkdemir, yetişkinliğini ise Boran Kuzum canlandırmıştır. 2. sezonda ise yaşlılığını Cüneyt Uzunlar canlandırmıştır.

5/5 - (1 vote)
(Visited 25 times, 1 visits today)

Related posts

Leave a Comment