Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükselme Dönemi: Tarihler, Olaylar ve Dönüm Noktaları
Osmanlı İmparatorluğu’nun yükselme dönemi, tarih sahnesinde bir Türk devletinin nasıl küresel bir süper güç haline geldiğini gözler önüne seren eşsiz bir süreçtir. 1453’te İstanbul’un fethiyle başlayan bu dönem, yaklaşık 150 yıl boyunca devam ederek 16. yüzyılın sonlarına kadar sürmüştür. Bu süreçte, Osmanlı, hem askeri hem de idari alanda gerçekleştirdiği reformlar ve fetihlerle adını altın harflerle tarihe yazdırmıştır. Bu makalede, Osmanlı’nın yükselme dönemini tarihler, önemli olaylar ve dönüm noktaları üzerinden detaylı bir şekilde ele alacağız.
Yükselme Döneminin Başlangıcı: İstanbul’un Fethi (1453)
Osmanlı’nın yükselme dönemi, 29 Mayıs 1453’te Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethetmesiyle resmen başlamıştır. Bu olay, yalnızca Osmanlı’nın değil, dünya tarihinin de dönüm noktalarından biridir. 21 yaşındaki genç padişah, 53 gün süren kuşatma boyunca Bizans’ın surlarını aşmak için devasa toplar (Şahi topları) döktürmüş ve Haliç’e zincir geren Bizans savunmasını gemileri karadan yürüterek aşmıştır. İstanbul’un fethi, Osmanlı’ya hem stratejik bir başkent kazandırmış hem de doğu-batı ticaret yollarını kontrol etme imkanı sunmuştur. Ayrıca, bu fetihle birlikte Orta Çağ kapanmış, Yeni Çağ başlamıştır.
Fatih Sultan Mehmet Dönemi: Genişleme ve Kurumsallaşma (1453-1481)
Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’un fethinden sonra durmaksızın imparatorluğu genişletmeye devam etti. 1461’de Trabzon Rum İmparatorluğu’nu ortadan kaldırarak Karadeniz’deki Türk hâkimiyetini pekiştirdi. 1463-1479 yılları arasında süren Osmanlı-Venedik Savaşı, Osmanlı’nın deniz gücünü artırmasına olanak tanıdı. 1480’de ise İtalya’ya yönelik Otranto Seferi düzenlendi; bu sefer, Osmanlı’nın Avrupa’daki varlığını daha da perçinlemeyi amaçlıyordu, ancak Fatih’in 1481’de vefat etmesiyle yarım kaldı.
Fatih, yalnızca bir fetih ustası değil, aynı zamanda bir devlet adamıydı. Kanunname-i Âli Osman ile devlet yönetimini düzenleyen yasalar çıkardı, medrese eğitimini yaygınlaştırarak ulema sınıfını güçlendirdi ve sarayda divan teşkilatını sistematize etti. Bu dönemde Osmanlı, hem İslam dünyasının hem de Avrupa’nın önde gelen güçlerinden biri haline geldi.
II. Bayezid ve Yavuz Sultan Selim Dönemleri: Konsolidasyon ve İslam Dünyasına Açılım
Fatih’in oğlu II. Bayezid (1481-1512), babasının fetih politikalarını daha sakin bir çizgide sürdürdü. Bu dönemde, Cem Sultan isyanı (1481-1482) gibi iç karışıklıklar yaşansa da, Bayezid devletin mali yapısını güçlendirdi ve donanmayı geliştirerek Akdeniz’de Osmanlı varlığını artırdı. 1492’de İspanya’dan sürülen Yahudilerin Osmanlı’ya kabul edilmesi, hem ekonomik hem de kültürel açıdan imparatorluğa katkı sağladı.
Yavuz Sultan Selim (1512-1520), yükselme döneminin en kritik padişahlarından biridir. 1514’te Çaldıran Savaşı’nda Safevîleri mağlup ederek doğu sınırlarını güvence altına aldı. Bu zafer, Osmanlı’nın Şiî tehdidine karşı Sünni dünyasının lideri konumunu pekiştirdi. 1516’da Mercidabık ve 1517’de Ridaniye savaşlarıyla Memlük Sultanlığı’nı ortadan kaldıran Yavuz, Mısır’ı fethederek Halifeliği Osmanlı’ya taşıdı. Böylece, Osmanlı padişahları “Halife” unvanını almaya başladı ve İslam dünyasının dini lideri konumuna yükseldi.
Kanuni Sultan Süleyman Dönemi: Zirve Yılları (1520-1566)
Yükselme döneminin doruk noktası, Kanuni Sultan Süleyman’ın 46 yıllık saltanatıdır. Kanuni, hem askeri başarıları hem de adalet anlayışı ile Osmanlı’nın altın çağını yaşattı. 1521’de Belgrad’ın fethi, Avrupa’ya açılan kapıları ardına kadar açtı. 1526’daki Mohaç Savaşı’nda Macar Krallığı’nı sadece iki saatte yok ederek Orta Avrupa’da Osmanlı hâkimiyetini kurdu. 1529’da Viyana Kuşatması, her ne kadar başarısızlıkla sonuçlansa da, Osmanlı’nın Avrupa’daki gücünü gösterdi.
Denizlerde de Osmanlı’nın yükselişi durdurulamadı. 1538’de Preveze Deniz Zaferi’nde Barbaros Hayreddin Paşa, Andrea Doria komutasındaki Haçlı donanmasını bozguna uğrattı. Bu zafer, Akdeniz’i bir “Osmanlı gölü” haline getirdi. Kanuni döneminde, Osmanlı toprakları üç kıtada 14 milyon kilometrekareye ulaştı; imparatorluk, Atlas Okyanusu’ndan Basra Körfezi’ne, Kafkaslar’dan Habeşistan’a kadar uzanıyordu.
Kanuni, aynı zamanda adalet sistemi ve kanun yapımıyla da tanındı. “Kanuni” unvanını, çıkardığı kanunlarla aldı. Şeyhülislamlık makamını güçlendirerek dinî otoriteyi kurumsallaştırdı ve Süleymaniye Camii gibi mimari şaheserlerle Osmanlı kültürünü zirveye taşıdı.
Yükselme Döneminin Sonu: Duraklamaya Geçiş
Yükselme dönemi, Kanuni’nin 1566’daki Zigetvar Seferi sırasında vefatıyla yavaş yavaş son bulmaya başladı. Bu dönemde, Osmanlı’nın genişlemesi devam etse de, iç sorunlar ve dış tehditler artmaya başladı. 1571’deki İnebahtı Deniz Savaşı’nda Osmanlı donanması Haçlılar karşısında büyük bir yenilgi aldı; ancak donanma kısa sürede yeniden inşa edildi. Yine de, bu olay, Osmanlı’nın yenilmezlik algısını sarstı.
Ayrıca, Avrupa’daki Rönesans ve Coğrafi Keşifler, Osmanlı’nın ticaret yollarındaki hâkimiyetini zayıflattı. Kapitülasyonlar nedeniyle Avrupa malları Osmanlı pazarlarını doldururken, enflasyon ve ekonomik sorunlar baş göstermeye başladı. Bu faktörler, yükselme döneminin sona ermesine ve duraklama döneminin başlamasına zemin hazırladı.
Sonuç
Osmanlı İmparatorluğu’nun yükselme dönemi, 1453’ten 16. yüzyılın sonlarına kadar uzanan bir altın çağdır. İstanbul’un fethi, Çaldıran, Mercidabık, Mohaç ve Preveze gibi zaferler, bu dönemin askeri başarılarını simgelerken; Fatih’in kanunları, Yavuz’un halifeliği ve Kanuni’nin adalet anlayışı, devletin kurumsal yapısını güçlendirmiştir. Ancak, genişlemenin getirdiği idari zorluklar, ekonomik değişimler ve dış tehditler, bu parlak dönemin sona ermesine neden olmuştur. Yine de, yükselme dönemi, Osmanlı’nın tarih sahnesindeki eşsiz yerini ve mirasını perçinleyen bir süreç olarak hafızalarda kalmaya devam etmektedir.
